Organiseren vanuit vertrouwen

Controle- en verantwoordingssystemen zijn mij te gevaarlijk!

Klassiek organiseren staat onder druk: overleven in onze moderne tijd vraagt geen rigide top-down sturing en controle op rendement en efficiëntie, maar wendbaarheid en duurzame waardetoevoeging. Bovendien krijgen mensen steeds meer moeite met de regeldrift en bureaucratie binnen klassieke organisaties. Er is behoefte aan fundamentele veranderingen: van klassiek organiseren naar nieuw organiseren, organiseren vanuit collectieve ambities, waarden en principes.

Vertrouwen

Een centraal principe bij nieuw organiseren is het begrip vertrouwen. Tegelijkertijd is dit ook het meest lastige principe. Immers, iedereen weet toch dat mensen ijdelheden en ander ondeugden hebben, dat ze boos of jaloers kunnen worden, dat ze soms aan het vechten slaan of juist bang worden en er tussenuit knijpen? Dat ze ja zeggen en nee doen, verborgen agenda’s hebben en elkaar vliegen afvangen? Hoe zit het dan met ‘organiseren vanuit vertrouwen’? Is dat dan niet gevaarlijk? Misschien niet.

Neem het voorbeeld van de Braziliaanse topondernemer Ricardo Semler, pleitbezorger voor vertrouwen, openheid en liefde, begrippen die veel managers doen huiveren. Wanneer jij je personeelsleden honderd procent vertrouwt en ze helemaal loslaat, dan zullen ze zelf hun verantwoordelijkheid nemen en is er geen management nodig, zegt Semler. Van een kwakkelende industriële onderneming met een omzet van 4 miljoen dollar veranderde hij Semco in een bedrijf dat actief is in tal van sectoren – van luchtkoelers tot consultancy – en een jaaromzet kent van 400 miljoen dollar. In de jaren 90 werd hij twee keer uitgeroepen tot ondernemer van het jaar in Brazilië. Dichter bij huis is bij Buurtzorg – eveneens een organisatie zonder managers – vertrouwen ook een cruciaal organisatieprincipe. En ook weer met succes: Buurtzorg is in minder dan tien jaar gegroeid tot meer dan 5000 medewerkers, het werd meerdere jaren op rij uitgeroepen tot beste werkgever van Nederland en oprichter Jos de Blok werd vorig jaar benoemd tot bestuurder van het jaar. Vertrouwen kan kennelijk lonen.

Organiseren op basis van vertrouwen betekent: ervan uitgaan dat mensen liever iets goed doen dan niet goed. Vertrouwen op de goede bedoelingen van anderen, vertrouwen op hun zelfsturend vermogen en er op rekenen dat ze doen wat ze (toe)zeggen. Daarbij past veel autonomie, veel eigen verantwoordelijkheid en veel ruimte en vrijheid om eigen keuzes te maken. Je kunt op twee manieren met vertrouwen omgaan: iemand bij voorbaat vertrouwen – totdat het tegendeel is bewezen – of iemand pas vertrouwen als hij of zij het verdiend heeft. Organiseren vanuit vertrouwen betekent kiezen voor de eerste invalshoek. Beginnen met het geven van vertrouwen en als mensen het gegeven vertrouwen niet waarmaken ga je daar zonder om de hete brij heen te draaien met elkaar over in gesprek.

Vertrouwen is wederkerig

Als jij vertrouwen geeft, geven anderen jou ook vertrouwen. En omgekeerd: zodra er achterdocht ontstaat over iemands motieven, raakt alles wat hij of zij doet besmet. Het uitwisselen van vertrouwen levert warmte en energie op; je krijgt door het geven en ontvangen van vertrouwen zin om samen te werken en bij te dragen aan het collectief. Tegenover vertrouwen staat wantrouwen: overal iets achter zoeken. Vertrouwen kan echter ook doorslaan naar blind vertrouwen: gemakkelijk en zonder er bij na te denken vertrouwen geven.

Bewust vertrouwen ontstaat bij een positief beeld van de capaciteit en de integriteit van de mensen die deel uitmaken van de organisatie. Capaciteit gaat om de vraag of iemand het vermogen heeft om zijn of haar verantwoordelijkheid waar te maken. Integriteit gaat om de vraag of iemand zich laat leiden door ‘hogere waarden’ (het collectieve belang in plaats van eigenbelang) en doet wat hij of zij zegt. In iedere organisatie zal een klein percentage van de mensen wellicht niet capabel of integer zijn. Ricardo Semler zegt daarover: “Ach, 4 procent van de mensen is nu eenmaal lui en 2 procent steelt. Daar verandert controle niets aan, hoe waterdicht je systeem ook is. De vraag is of we voor zo’n klein percentage een organisatie zo gaan inrichten dat de overige 98 procent er last van heeft. Dat is niet slim, statistisch gezien.”

Daar ben ik het van harte mee eens. Ik word blij van organisaties die uitgaan van (bewust) vertrouwen. En organisaties die met hun geavanceerde controle- en verantwoordingssystemen zijn gestoeld op wantrouwen? Die zijn me te gevaarlijk!