Deze column is ook gepubliceerd op binnenlandsbestuur.nl.

Bij de transformatie in het sociaal domein speelt het begrip ‘vertrouwen’ een cruciale rol. Daarmee is er een duidelijke parallel met onze veranderende kijk op organisaties. Wat kunnen we hier van leren?

Terwijl er tien jaar geleden in organisatieland nog veel scepsis was over begrippen als zelfsturing en ruimte voor professionals, worden deze nu breed onderschreven. We beseffen dat klassieke organisaties vanuit beheersing zijn ingericht, met systemen die wantrouwen tegen de eigen mensen ingebouwd hebben. We zien in dat vertrouwen mensen vleugels geeft en dat teams van professionals met daarin verschillende kwaliteiten en inzichten veel aan kunnen. We hebben ontdekt dat het goed werkt als werkers ruimte hebben om te beslissen over de dingen die hen direct aangaan.

In het sociaal domein wordt deze veranderende kijk op organisaties vaak meegenomen: immers, het gaat ook hier over zelfsturende wijkteams en ruimte voor professionals. Teamwerk en diversiteit worden als wezenlijke waarden gezien, een gezamenlijk helder doel als belangrijkste sturingsmechanisme. Er is weer vertrouwen in professionals.

Het ligt voor de hand dit vertrouwen ook als uitgangspunt te nemen voor de relatie met burgers. Zelfs de wetgeving is er op gebaseerd. In de Jeugdwet krijgen gezinnen de ruimte voor het ‘familiegroepsplan’ en in de Wmo voor het ‘persoonlijk plan’. Uitgangspunt van deze wetten is: ‘mensen zijn met elkaar in staat om goede afwegingen te maken en te beslissen over wat zij nodig hebben’. Ook richting burgers is de regelzucht immers doorgeslagen en zijn er allerlei controlesystemen ingericht waarmee de overheid zich wapende tegen de ‘calculerende burger’. De wetgever doet met het familiegroepsplan en persoonlijk plan een voorzet om weer vanuit vertrouwen met de burger om te gaan.

Hierbij kunnen we leren van onze veranderende kijk op organisaties. De parallel tussen de rol van het wijkteam en de klassieke manager is duidelijk: heb je weinig vertrouwen in de mensen waar het om gaat, dan zorg je dat er iemand (met een machtspositie) het proces en de uitkomsten bewaakt. Vanuit de ervaring met zelfsturende teams weten we echter dat dat niet werkt. Zelfsturing vraagt immers ruimte en vertrouwen. Willen we van burgers dat zij komen met goede plannen en hun verantwoordelijkheid pakken, dan vormt vertrouwen in diezelfde burgers het noodzakelijke uitgangspunt en is ruimte voor hun eigen beslissingen en aanpak essentieel. Daarbij ondersteuning bieden (bij het proces en niet bij de inhoud) kan, maar dan niet door een ‘deskundige’, maar door iemand die zij zien als hun gelijke.

Wij denken dat de transformatie in het sociaal domein tot mislukken gedoemd is zolang wij nog steeds de beslissingen nemen voor burgers, via indicatieorganen, keukentafelgesprekken en multidisciplinaire overleggen. En zolang we professionals aanstellen als poortwachters om de toegang tot zorg te bewaken en te onderhandelen met burgers uit angst dat ze anders overvragen. Wanneer durven wij burgers te vertrouwen, serieus te nemen en gaan we leveren wat nodig gevonden wordt?