In steeds meer organisaties zien we dat medezeggenschap niet meer wordt gezien als ‘dat wat de ondernemingsraad doet’, maar vooral gaat over de manieren waarop wordt meegepraat en besluiten worden genomen over belangrijke thema’s die in de organisatie spelen. De vraag ligt voor de hand of de ondernemingsraad nog wel nodig is, als de medezeggenschap ook buiten hem om kan worden geregeld.
De dood in de pot
Sommigen vinden van niet. Bob Vermaak, directeur van Wiekiesjij Ondernemingsraden zegt dat het steeds duidelijker wordt dat de ondernemingsraad niet meer als een vanzelfsprekend vehikel moet worden gezien. Men leeft in de ideeënwereld dat de OR het enige, zaligmakende middel is om medewerkers te betrekken, zegt hij, terwijl er zoveel ontwikkelingen zijn die medewerkers op een andere manier in staat stellen mee te doen in de organisatie. Jos de Blok van Buurtzorg Nederland vindt dat een ondernemingsraad de dood in de pot is van je verantwoordelijk voelen voor jouw organisatie. Niet doen, zegt hij. Regel medezeggenschap anders.
Ook oud-zorgbestuurder Frank Wolterink is van mening dat de medezeggenschap, zoals die is geregeld in de wet op de ondernemingsraden, niet goed genoeg meer werkt. De wet past niet meer bij deze tijd, vindt hij. Zijn voorspelling is dat in de komende vijf tot tien jaar het instituut ondernemingsraad zal verdwijnen, dus ook de wet op de ondernemingsraden. Deze wet past namelijk niet meer bij de nieuwe manier van besturen en organiseren. De WOR gaat te veel uit van het verdelen van macht en zeggenschap volgens traditionele hiërarchische principes. Juist deze passen niet meer bij de nieuwe besturingsvisie volgens Wolterink.
Ontheffing wordt niet gemakkelijk verleend
Mag je de ondernemingsraad dan zomaar opheffen? Dat kan nu alleen nog maar als je daarvoor een ontheffing hebt. De SER verleent ontheffingen van het instellen van een ondernemingsraad alleen als de medezeggenschap minstens even goed geregeld is als volgens de WOR.
Dit is bijvoorbeeld het geval bij bedrijven die met een sociocratisch systeem werken. Volgens Peter van Luttervelt, een van de grondleggers van het Sociocratisch Centrum Nederland, is de toekomst aan nieuwe organisaties die intern ondernemerschap stimuleren, die niet denken in functies, maar in rollen, holacratisch of in kleine units die met elkaar wederkerig verantwoordelijk zijn voor het groepsresultaat.
De ontheffing wordt niet gemakkelijk toegekend. Jaren geleden won GGZ Noord- en Midden-Limburg een innovatieprijs op het gebied van medezeggenschap, omdat zij het meest concreet was in haar aanpak om samen iets geheel nieuws te beginnen dat draagvlak krijgt en perspectief biedt. De jury prees in de aanpak het doorbreken van ‘lemen lagen’ en het ophalen en benutten van de input van onderop in de organisatie. De organisatie diende daarop een ontheffingsverzoek in bij de SER. Dat werd echter niet toegekend: de ondernemingsraad moest blijven.
Veel bestuurders willen ondernemingsraad behouden
Hans van der Steen, directeur van werkgeversvereniging AWVN, wijst op een onderzoek onder zijn leden, dat laat zien dat vrijwel niemand de ondernemingsraad wil afschaffen. Wel vinden ze dat de ontwikkeling van medezeggenschap vooral zit in de interactieve vormen daarvan. Men vindt echter niet dat de ondernemingsraad daarbij in de weg zit. Wat betreft directe participatie heeft vrijwel niemand de behoefte om deze te institutionaliseren. Slechts een enkele organisatie heeft zijn eigen ‘instituut’ bedacht.
Van der Steen is van mening dat een ondernemingsraad nodig blijft, ook als de (mede)zeggenschap op andere manieren is gewaarborgd. Voor specifieke situaties blijft een ondernemingsraad met een inhoudelijke rol nodig, bijvoorbeeld als er gesneden moet worden, zegt hij. Hij ziet de ondernemingsraad ook als waakhond voor de kwaliteit van consultatie. In dat geval speelt de ondernemingsraad geen inhoudsrol maar een procesrol.
De WOR biedt allerlei mogelijkheden
De Wet op de ondernemingsraden is één van de beste wetten in Nederland, zei Ferdinand Grapperhaus ooit in zijn rol als voorzitter van de Commissie Bevordering Medezeggenschap van de SER. De WOR schrijft volgens Grapperhaus echter niet voor hoe we medezeggenschap in de praktijk vorm moeten geven. Binnen de kaders van de wet zijn daarvoor allerlei mogelijkheden.
Henny Bouman, oud-ambtelijk secretaris, geeft aan dat de WOR in een andere tijd tot stand mag zijn gekomen, naar haar mening zijn er voldoende mogelijkheden binnen de WOR om als ruim ‘speelveld’ te dienen. Haar uitgangspunt voor goede medezeggenschap is dan ook: de WOR blijft overeind als randvoorwaarde en als formeel afhandelmoment; het overleg gaat in principe over inhoud.
Het talentontwikkelbedrijf Ormit koos, evenals GGZ Noord- en Midden-Limburg, jaren geleden voor een directe manier van medezeggenschap. De ondernemingsraad werd opgeheven. Daarop stapte een werknemer van Ormit naar de kantonrechter met het verzoek te bepalen dat zijn werkgever gevolg moet geven aan de verplichting om een ondernemingsraad in te stellen. Dit verzoek werd gehonoreerd. Volgens de kantonrechter is de bevoegdheid tot het verlenen van ontheffing van de voorschriften van de WOR voorbehouden aan de SER. Ormit heeft vervolgens de bevoegdheden op grond van de WOR aan de Raad van Medewerkers toegekend. Formeel wordt er dus volgens de WOR gewerkt, maar feitelijk is de medezeggenschap op een alternatieve manier vormgegeven.
De meeste organisaties die experimenteren met nieuwe vormen van medezeggenschap en participatie hebben de WOR niet aan de kant geschoven. Deze dient nog steeds als vangnet, al wordt hij nog maar weinig uit de kast gehaald.
Ondernemingsraad blijft nodig
In zijn boek Tegenspraak – hoe je beter wordt van dwarsliggers, brengt Peter van Lonkhuyzen het gebrek aan openheid binnen bedrijven en overheidsorganisaties in beeld. Aan de hand van bekende en onbekende bestuurlijke missers beschrijft hij wat er misgaat.
Vaak blijkt dat medewerkers op de hoogte waren van de problemen, maar verantwoordelijke bestuurders, managers en toezichthouders niet wilden luisteren. Ze hoorden geen tegenspraak of ze hadden de tegenspraak zelfs uitgeschakeld. Lang niet alle leiders zijn gediend van kritiek. Bij Volkswagen leefden de bestuurders op een eiland. Woningcorporatie Vestia had een bestuurder die elke tegenspraak had uitgeschakeld.
De roep om tegenspraak wordt steeds urgenter. Niet alleen omdat fouten en schandalen persoonlijke en maatschappelijke schade met zich meebrengen, maar ook omdat hedendaagse medewerkers niet anders verwachten. De nieuwe generatie medewerkers is gewend dat ze kunnen meepraten en meebeslissen over de invulling van hun werk. Als dat niet kan, zoeken ze wel een andere werkgever.
De ondernemingsraad is hét orgaan dat én tegenspraak kan bieden én directe participatie en medezeggenschap kan organiseren.
Programma Moeiteloze Medezeggenschap
Voor ondernemingsraden die willen werken aan vernieuwingen op het gebied van medezeggenschap en participatie.
Geef een reactie