Vertrouwen is goed, controle is beter. Deze uitspraak is van Lenin, toen hij in 1921 de KGB, de Russische geheime dienst, oprichtte om mensen die niet recht in de leer waren op te sporen en uit te schakelen.
De Veldgids vertrouwen van Angela Riddering en Frans de Jong gaat over vertrouwen en control(e). Controle betekent: meer handhaving, cameratoezicht, blauw op straat. Stoere taal die inspeelt op onderbuikgevoelens en angst. Binnen organisaties: aangescherpte governance, een scherper toezicht op het bestuur. Nagaan of alles klopt.
Control gaat nog verder. Control gaat over grip krijgen en houden op de zaak. Met control wil je vooraf de boel inregelen én achteraf checken of het heeft gewerkt zoals je wilde. Dat leidt tot voorspelbaarheid in je team, in de organisatie en in de samenleving.
Benader vertrouwen en control niet als tegenstelling
Het lijkt alsof je voor een keuze staat: vertrouwen of control. De high trust society tegenover de control-maatschappij. De Rijnlandse organiseerstijl, gebaseerd op vertrouwen en samenwerking, tegenover de Angelsaksische, gebaseerd op control en competitie. In hun boek ontmaskeren Riddering en De Jong deze tegenstelling tussen vertrouwen en control.
Het is een schijntegenstelling, een paradox, schrijven ze. Control is niet het tegenovergestelde van vertrouwen. Als je iemand niet vertrouwt, dan wil dat niet zeggen dat je automatisch grip op de zaak hebt. En als je niet investeert in control, dan betekent dat niet dat je iedereen vertrouwt. Tegenover control staat niet vertrouwen, maar gewoon: geen control. En tegenover vertrouwen staat niet control, maar: geen vertrouwen.
Deze nuchtere constatering ontdoet vertrouwen en control van allerlei emotionele ballast, aldus Riddering en De Jong. “Om te beginnen raak je dat heimweegevoel rond vertrouwen kwijt. En ook die wonderlijke trots van in control zijn, die storende zwelling in de borst die een nuchtere analyse en een open gesprek zo in de weg kan zitten.”
Maak je niet schuldig aan de doodzonden van control
Riddering en De Jong omarmen vertrouwen, maar houden óók een pleidooi voor gezond wantrouwen. Ze hebben waardering voor control, maar ze geven ook een beschrijving van de doodzonden van control, zoals zij het noemen. Dat zijn er zeven: superbia (hoogmoed, hovaardigheid, ijdelheid), avaritia (hebzucht, gierigheid), luxuria (onkuisheid, lust, wellust), invidia (nijd, jaloezie, afgunst), gula (onmatigheid, gulzigheid, vraatzucht), ira (woede, toorn, wraak, gramschap) en acedia (gemakzucht, traagheid, luiheid, vadsigheid).
Twee voorbeelden. De eerste is luxuria. Wellust. Typerende uitspraak: “Best practices, daar kan je nog eens van leren! Waarom doen we dat hier niet? Kijk dan hoe goed ze het daar doen…” Besef echter dat mensen alles wantrouwen wat ze niet zelf hebben bedacht of zelf ergens anders hebben ontdekt. Dat praten over hoe goed het ergens anders werkt, leidt tot een enorme toename van achterdocht. Niet bepaald bevorderlijk voor de verhouding met je mensen. Dus: laat mensen zelf ontdekken, geef ze de ruimte om op werkbezoek te gaan bij clubs die het goed doen. Geef suggesties, maar laat ze zelf kiezen. Als je ervan overtuigd bent dat het zo goed is bij een ander, waarom solliciteer je daar dan niet naar een baan?
Voorbeeld twee: acedia. Gemakzucht. Typerende uitspraak: “Control, dat is van de afdeling Control. En kwaliteit is van de afdeling Kwaliteit. Daar ga ik niet over. Ik ben manager, geen controller of kwaliteitsfunctionaris.” Je ontkent hiermee echter je eigen verantwoordelijkheid. Denk je dat er iemand naar de controller wijst als het bij jou uit de bocht vliegt? Of naar de kwaliteitsfunctionaris? Nee dus. Een Engels spreekwoord zegt: If you can’t stand the heat, get out of the kitchen. Control en kwaliteitsbewaking horen bij het werk van iedereen. Kan je er niet tegen, moet je toch echt een andere carrière dan die van manager gaan overwegen.
Bouw aan collegiale control, gebaseerd op vertrouwen
Veldgids vertrouwen laat zien dat er meer mogelijkheden zijn dan méér vertrouwen en méér control. Een tandje minder op de een of ander kan ook. Soms kies je voor veel vertrouwen en weinig control, soms voor veel control en weinig vertrouwen. En veel control én veel vertrouwen of juist weinig control en weinig vertrouwen kunnen ook de beste strategieën zijn.
Ons belangrijkste commentaar op het boek is dat het weinig aandacht schenkt aan de overmaat aan control die je in veel organisaties ziet. Het kan wel zo zijn dat control niet het tegenovergestelde is van vertrouwen, maar in de praktijk van veel organisaties zien we geavanceerde control- en verantwoordingssystemen, die gestoeld lijken te zijn op wantrouwen.
In een gezonde omgeving bouw je met elkaar aan een niet hiërarchisch, maar collegiaal systeem van control, gebaseerd op vertrouwen in het vakmanschap van de medewerkers!
Programma Betekenisvol Leiderschap
Voor leidinggevenden die meer zin willen geven aan hun werk en dat van anderen.
Geef een reactie