De kracht van een metafoor, zo schreef Aristoteles meer dan tweeduizend jaar geleden, is haar levendigheid en haar vermogen iemand te verrassen. Metaforen bieden een manier om ons vermogen tot kritisch denken te verbeteren en ze bevorderen de ontwikkeling van nieuwe kennis. Het bekendste boek dat hierover gaat – en misschien wel het beste dat hierover ooit is geschreven – is Beelden van organisatie (vertaling van Images of Organization) van Gareth Morgan.
Bekijk de organisatie met frisse blik
Metaforen nodigen je uit om de organisatie met een frisse blik te bekijken en ze helpen je om de complexiteit die je in jouw organisatie ziet beter te begrijpen. Door uiteenlopende metaforen te gebruiken leer je datgene wat er in jouw organisatie gebeurt van verschillende kanten te belichten.
De acht metaforen uit het boek van Morgan zijn: de organisatie als machine (plannen maken, organiseren en beheersen), de organisatie als organisme (levend systeem dat afhankelijk is van de omgeving waar hij zich in bevindt), de organisatie als menselijk brein (lerend door het creëren van nieuwe verbindingen), de organisatie als cultuur (een samenleving in het klein, met eigen waarden, normen, overtuigingen en patronen), de organisatie als mentale gevangenis (met mensen die verstrikt zijn geraakt in processen die ze zelf gecreëerd hebben), de organisatie als flux (de stromende rivier die steeds verandert) en de organisatie als instrument van overheersing (waarbij bepaalde mensen hun wil aan anderen opleggen).
Kom uit de greep van de machinemetafoor
Morgan wilde met zijn boek een tegenwicht bieden tegen de bestaande kijk op organisaties, waarin de machinemetafoor overheerste. “Geheel in overeenstemming met mijn ideeën geloof ik heilig, dat we uit de greep van de bureaucratie moeten loskomen en op zoek moeten gaan naar een nieuwe, minder uitbuitende, meer gelijkmatige vorm van onderlinge interactie binnen organisaties.” De andere metaforen kunnen daarbij helpen. Het gebruik van metaforen is daarmee ook een manier om leren en ontwikkelen te bevorderen.
Hanteer de breinmetafoor voor organisatieleren
Morgan bekeek leren en ontwikkelen vooral vanuit de breinmetafoor. Hij deed dat nadrukkelijk niet vanuit het idee van een centraal brein, dat systematisch wil sturen en controleren. Immers, “verscheidene regionen van de hersenen lijken gespecialiseerd te zijn in bepaalde activiteiten, maar het bestuur en de uitvoering van specifiek gedrag is absoluut niet gebonden aan een bepaalde plaats, zoals aanvankelijk werd gedacht.” Het menselijk brein kenmerkt zich door zelfregulatie.
Vanuit deze gedachte ligt het voor de hand om medewerkers en teams een grote mate van verantwoordelijkheid te geven voor hun werk en hun ontwikkeling, zegt Morgan. Daarbij geldt dat er zich dagelijks op en rond het werk leerprocessen voltrekken die vele malen krachtiger zijn dan die in de formele opleidingssituatie. Als formele opleidingen niet op een of andere manier ondersteuning vinden door die dagelijkse leerprocessen en omgekeerd, dan zullen ze weinig invloed hebben.
Vorm nieuwe verbindingen
Ook het idee van de plasticiteit van het brein is interessant. Het gaat daarbij om het vermogen om nieuwe verbindingen te vormen. Je zou bijvoorbeeld kunnen kijken of medewerkers de verbinding met hun opleiders aantrekkelijk blijven vinden na het beëindigen van een cursus of training. Als opleiders hun relaties met het netwerk niet kunnen voeden, sterven die relaties vanzelf af. Dit zou kunnen duiden op een geïsoleerde positie van die opleiding waardoor hun invloed in de dagelijkse praktijk waarschijnlijk niet al te groot is.
Je kunt ook duurzame verbindingen tot stand proberen te brengen tussen medewerkers vanuit verschillende afdelingen of verschillende organisaties die van elkaar kunnen leren. Het advies van Morgan om voor voldoende connectiviteit in – en tussen – organisaties te zorgen, is nog steeds zinvol.
Hanteer een combinatie van metaforen
Naast de breinmetafoor kunnen ook de andere metaforen helpen om allerlei processen in organisaties te verbeteren. Organisatie als cultuur: door collega’s in te schakelen bij opleidingen en trainingen kun je de organisatiewaarden versterken en zorgen voor meer binding. Door gebruik te maken van externen kun je de cultuur juist ter discussie stellen en bewuste en onbewuste processen doorbreken: organisatie als mentale gevangenis. De metafoor van de organisatie als politiek systeem kan helpen om te beseffen dat ook politieke processen een rol kunnen spelen, bijvoorbeeld bij de keuze van externen (‘vriendjespolitiek’).
Het boek van Morgan behoort niet voor niets tot de klassiekers in de managementliteratuur en is als basis nog steeds uiterst relevant voor managers en hun adviseurs.
Programma Betekenisvol Leiderschap
Voor leidinggevenden die meer zin willen geven aan hun werk en dat van anderen.
Geef een reactie